Dziecko w koncepcji M. Montessori traktowane jest podmiotowo (jako odrębna, indywidualna jednostka), jako istota dążąca do uzyskania niezależności od dorosłych przez aktywność i samodzielne działanie. Czynnikiem rozwoju i podstawą wychowania jest aktywność dziecka (stanowi ona naturalną potrzebę, a równocześnie oznakę i warunek rozwoju). Tak jak w sensie biologicznym nikt nie może rosnąć za dziecko, tak od strony psychologicznej, duchowej nikt w tak rozumianym rozwoju nie może wyręczyć dziecka, jest ono niezastąpionym przez   nikogo budowniczym, mistrzem i twórcą własnej osobowości.
 
 
    Rozwój dziecka dokonuje się według indywidualnego planu rozwoju, który jest charakterystyczny dla każdego człowieka. Zgodnie z przyjętym założeniem, nie należy tworzyć z góry utrwalonego systemu wychowawczo-dydaktycznego dla dziecka, nie licząc się z jego indywidualnym rozwojem. Pomoc wychowawcza musi być dostosowana do dziecka w myśl tezy Daj mi czas, w której wyrażony jest szacunek dla praw rozwojowych.
 
   M. Montessori pod pojęciem wychowania rozumie szeroko pojętą edukację. Wychowanie jest udzielaniem dziecku pomocy, wspieraniem jego rozwoju indywidualnego, psychofizycznego, emocjonalnego, umysłowego i duchowego, które należy rozpocząć w momencie narodzin[3]. Istotą wychowania jest doprowadzenie dziecka do samodzielności, niezależności od dorosłych, odpowiedzialności za siebie i świat (jest to pośredni charakter wychowania).
 
   Twórczyni systemu wyodrębniła dwa niezwykle ważne elementy rozwoju dziecka. Jeden z nich nazwała  chłonnym (absorbującym) umysłem, czyli stanem  gotowości umysłowej dziecka do trwałej i całościowej rejestracji w podświadomości napływających z otoczenia bodźców tworzących jego indywidualne predyspozycje[4]. Drugi element to okresy szczególnej  wrażliwości, które występują u każdego dziecka, jako pewne bloki czasowe, w których dziecko interesuje się tylko jednym elementem ze swojego otoczenia z wyłączeniem pozostałych[5].  W tych okresach - fazach występuje szczególna wrażliwość na bodźce wysyłane z otoczenia, a dziecko wykazuje podwyższoną gotowość do ich przyjęcia – co jest równoznaczne z dużymi możliwościami wyuczenia się określonej umiejętności, czy nabycia wiedzy o świecie. Montessori uważała, że rozwój dziecka dokonuje się przez różne stopnie wspólne wszystkim ludziom, a wystąpienie okresów szczególnej wrażliwości ma indywidualny charakter i nasilenie. Ponadto występowanie wrażliwych faz zawarte jest w indywidualnym planie rozwoju i nie można ich sztucznie wywołać. Ważne jest zaobserwowanie tej szczególnej otwartości na poznawanie i zdobywanie różnorakich umiejętności ponieważ, kiedy minie niezauważona, zamierzone wyniki osiąga się już dzięki świadomej pracy z trudem, wysiłkiem i dużym nakładem woli.
 
   Montessori wymienia kilka charakterystycznych okresów szczególnej wrażliwości w rozwoju małego dziecka[6]. Około 1 roku życia pojawia się potrzeba porządku (może ujawniać się również koło 2 – 4 miesiąca życia), która charakteryzuje się potrzebą pewnych stałych regularnych sytuacji, czynności itp. Dzięki porządkowi zewnętrznemu dziecko tworzy porządek wewnętrzny oraz buduje poczucie bezpieczeństwa. W pierwszych trzech latach życia dziecka ujawnia się wrażliwość na mowę (faza wrażliwości na przyswajanie języka, rozpoznawanie głosu rodziców, obserwowanie mowy mamy) oraz wrażliwość na chodzenie (wrażliwość na ruch i wrażenia zmysłowe, ćwiczenie funkcji chodzenia, charakterystyczny upór). Montessori nazywa ten okres  powtórnymi narodzinami dziecka ponieważ stanowi on przejście od okresu bezbronnego niemowlęctwa do okresu aktywnego człowieka.
 
    Między 2,6 i 7 rokiem życia dostrzegana jest wrażliwość na społeczne relacje i normy, dziecko wykazuje zainteresowanie  innymi dziećmi, identyfikuje się z grupą, podejmuje zabawy z innymi, uczy się reguł, zasad i sposobu funkcjonowania w grupie, a przede wszystkim buduje relacje międzyosobowe. Wrażliwość na małe przedmioty (1,5 – 4) polega na zainteresowaniu i wyodrębnianiu z otoczenia przez dziecko małych przedmiotów, które zbiera, i w ten sposób buduje swoją wiedzę o świecie (od szczegółu do ogółu), rozwija systematyczne myślenie, kształtuje koordynację ruchową, rozwija mięśnie. Dziecko w wieku przedszkolnym poznaje świat, a dzięki wrażliwości na uczenie się przez zmysły (2,5 – 6) przyswaja sobie cechy przedmiotów z otoczenia, manipulując nimi i badając wszystkimi zmysłami.
 
   Gdy w wrażliwej fazie dojdzie do długotrwałej pogłębionej koncentracji na danej czynności mówimy o zjawisku polaryzacji uwagi. Dziecko wtedy często powtarza ulubioną czynność – sprzyja to wyuczeniu a po wykonaniu pracy nie jest zmęczone. Czynność wielokrotnie powtarzana sprawia dziecku radość i zadowolenie. Wszystkie wysiłki dydaktyczne Montessori skierowała na możliwości wywołania polaryzacji uwagi ponieważ dziecko potrafiące się skoncentrować uczy się chętnie, szybko, łatwo, bez wysiłku.
 
    Następstwem tego zjawiska jest normalizacja – stan wewnętrznej psychicznej równowagi i harmonii. Dziecko jest wówczas spokojne, opanowane, wrażliwe na ład i dyscyplinę zewnętrzną, otwarte na potrzeby innych, potrafiące samodzielnie działać.
 
   Znormalizowane dziecko wierzy w swoje możliwości rozwoju, ma poczucie własnej wartości, staje się odpowiedzialne za siebie i za innych, uniezależnia się od zewnętrznych wpływów. Normalizacja jest głównym celem rozwoju i wychowania.